Zabytki i ciekawa architektura

Obok walorów czysto przyrodniczych teren KPK obfituje również w liczne zabytki architektury świeckiej i sakralnej. Niektóre z nich są w swej klasie prawdziwymi perłami dziedzictwa kulturowego – o wartości daleko wykraczającej poza granice nie tylko Parku i Ziemi Krajeńskiej, ale nawet całego regionu kujawsko-pomorskiego.
Do takich z pewnością należą: kościół parafialny w Runowie Krajeńskim z lat 1603-1609, zespół klasztorno-kościelny w Zamartem z lat 1752-1772 oraz kościół w Wałdowie z 1621 r. Pierwszy z uwagi na zachowane jednolite wyposażenie wnętrza z okresu powstania oraz wyjątkowo harmonijną bryłę. Drugi ze względu na przytłaczające wręcz rokokowym bogactwem rzeźb, ornamentów polichromii i fresków wnętrze kościoła klasztornego, uważanych za jedno z najpiękniejszych w północnej Polsce. Trzeci zwraca uwagę masywną gotycko-renesansową bryłą wzmocnioną potężnymi skarpami, przywodzącymi obraz obronnych budowli z okresu średniowiecza.
Cennymi zabytkami sakralnymi są także kościoły w Kamieniu Krajeńskim (1581), Więcborku (1772-1778) oraz w Sypniewie (1781). Ciekawostką architektoniczną samą w sobie, choć pochodzącą z bliższych nam czasów, jest z kolei kościół w Jeleńczu, założony na planie koła przecinającego się z krzyżem greckim. Zbudowano go w latach 1928-1931. Niejako na drugim biegunie, jeśli idzie o datowanie, znajduje się może mało efektowny wizualnie, ale wyjątkowo cenny historycznie kościół w Orlu (1442-1452) – najstarsza budowla sakralna zachowana na obszarze Parku.
Nieopodal tego kościoła znajdują się też ruiny dworu obronnego z XV wieku, związanego z sławnym krajeńsko-pałuckim rodem Orzelskich. Dwór zniszczony przez Szwedów w 1656 r. zbudowany był na sztucznej wyspie i otoczony fosą. Do dziś zachowały się częściowo mury przyziemia głównego budynku i ośmiobocznej wieży.
Jeszcze wcześniejszy, bo z XIV wieku jest zachowany fragment murów obronnych Kamienia Krajeńskiego. Miasto to było jedynym na obecnym obszarze Parku, które dawniej opasane było murowanymi kamiennymi fortyfikacjami. Sępólno i Więcbork bardziej zabezpieczone przed niespodziewanym najazdem z samej natury swego położenia (pomiędzy jeziorami i bagnami), nigdy murów nie posiadały.
Okres wczesnego średniowiecza jest na obszarze Parku reprezentowany przez grodzisko w Więcborku, znajdujące się w sąsiedztwie obecnej plaży miejskiej. Obiekt ten został częściowo przebadany archeologicznie w latach 1965-1966 i 2010. Efektem prac były dziesiątki cennych naukowo znalezisk, datowanych od IX-XII wieku, a znajdujących się obecnie w Muzeum Okręgowym w Bydgoszczy.
Inną kategorią zabytków ubogacającą Park są pałace, dwory i zespoły folwarczne. Powstałe w większości w XIX wieku, zachowane w różnym stanie, często otoczone malowniczymi parkami w stylu angielskim, są chętnie odwiedzane przez turystów oraz artystów szukających plenerów do swych prac.
Szczególne wrażenie robi odzyskujący dawną świetność pałac w Sypniewie z połowy XIX wieku, a także efektowne ruiny eklektycznego pałacu w Runowie Krajeńskim z 1860 r., zawierającego w sobie także liczne elementy wcześniejszej XVI-wiecznej budowli. Przy obu pałacach znajdują się piękne parki oraz funkcjonują stylowe hotele z restauracjami, gdzie przez cały rok urządzane są imprezy okolicznościowe i kulturalne. W dobrym stanie jest też piękny pałac w Zamartem oraz funkcjonujący jako dom pomocy społecznej – pałac w Suchoraczku. Najbardziej efektowna budowla tego typu – pałac Komierowskich w Komierowie, przepięknie położony na wyniosłym wzgórzu, został odnowiony i odrestaurowany.
Oprócz wymienionych wyżej dużych rezydencji teren KPK obfituje w wiele skromniejszych dworków, które w większości pozostają w bardzo złym stanie. Chlubnym wyjątkiem jest dwór i zespół folwarczny w Iłowie oraz w pewnym sensie także dwory w Trzcianach, Lutówku, Wilkowie i Tuchółce.
Jeśli idzie o zabytki techniki, prym wiedzie niewątpliwie kamienno-ceglany most kolejowy w pobliżu Obodowa. Pochodzi z początku XX wieku. Przerzucony nad malowniczą doliną Sępolenki, stanowi dziś jeden z najbardziej atrakcyjnych punktów widokowych na całym obszarze Parku.